Wat inspireerde je om een luisterlezing te geven over Chopin's Pianoconcert nr. 2? 

Dit is het vijfde jaar voor mij in Oudenbosch, we zijn in 2021 begonnen. De onderwerpkeuze maak ik meestal in samenspraak met het bestuur. Ik kijk wat zou leuk zijn en wat is ook leuk om in twee uur te doen. Het moet niet zijn dat ik in een half uurtje klaar ben. Wat hebben we aan tijd en wat is het voor een groep, want daar moet je ook rekening mee houden. Nou is het niveau van die groep heel aardig. In Oudenbosch kiezen we voor een wereldmuzieklezing en een of twee klassieke muziek. Dan ga je kijken wat er is aan goede wereldmuziek-onderwerpen en waar doe ik de groep plezier mee, bv iets met keelzang of didgeridoo daar doe je iemand niet voor twee uur plezier mee. Maar Roma of Klezmer, daarover is genoeg te vertellen. Aangezien de piano nog niet aan bod was geweest en de zaal vol zit met pianovrienden, hebben we voor Chopin gekozen. En dan is het 2e pianoconcert natuurlijk mooi. 

Hoe verhoudt de romantiek in Chopin's tijd zich tot de hedendaagse opvattingen over romantiek? 

De Fransen wilden muziek minder bombastisch laten klinken dan de Duitse componisten in de Romantiek. De composities van Chopin worden nog steeds beschouwd als een ultieme expressie van menselijke gevoelens, en dat maakt hem tijdloos. 

Welke specifieke elementen in dit pianoconcert maken het zo bijzonder voor jou? 

Ik ben vooral onder de indruk van de prachtige melodielijnen, zwierig en frivool. Er zitten twee eigenschappen die hij verenigde in zijn muziek en die ik in de lezing ook aan bod laat komen. Dat is aan de ene kant het Poolse, het Slavische en aan de andere kant het Franse. De polonaise komt uit Polen, net als de Mazurka. Je hoort bij Chopin aan de ene kant heel sterk toch nog zijn roots met Polen en aan de andere kant ook heel Frans, in de versieringen die hij muzikaal aanbrengt. Over het algemeen hoor je er een bepaalde weemoed in. Je moet je voorstellen: je staat daar in de tocht op een koud perron van gare du Nord in Parijs te wachten op de trein naar Warschau dat gevoel is het. 

Kun je uitleggen hoe de piano zich heeft ontwikkeld sinds Chopin's tijd? 

Het klavecimbel lijkt uiterlijk een beetje op een vleugel, maar het verschil zit erin dat bij de piano hamertjes op de snaren slaan en bij het klavecimbel haakjes de snaren tokkelen. Dat betekent dat je niet zoveel verschillen kunt maken tussen sterk en zacht. De Italiaan Cristofori dacht daar moet ik iets op verzinnen. Er waren ook nog een aantal andere toetsinstrumenten zoals het spinet, die zitten allemaal een beetje in de familie van het klavecimbel, met dat tokkelen in plaats van aanslaan. Cristofori denkt als ik nou eens in plaats van die haakjes hamertjes doe, dan kun je die toets dus zachtjes drukken of sterker drukken en dat maakt dat een sterkteverschil. Zacht indrukken noemde hij piano en sterk indrukken forte, zo ontstond de piano-forte, die wij de piano noemen. Vervolgens is dat doorontwikkeld tot de Steinway vleugel die we uiteindelijk kennen en die helemaal uitgebalanceerd is. Bij de pianoforte had je een laag, midden en hoog register, maar bij de Steinway heb je een uitgebalanceerde klank van laag naar hoog. 

Hoe beïnvloedde de ontwikkeling van de piano de composities van Chopin? 

De ontwikkeling van de piano had een enorme invloed op de composities van Frédéric Chopin. Tijdens zijn leven (1810-1849) onderging de piano grote technische verbeteringen, en Chopin maakte hier optimaal gebruik van in zijn muziek. Hier zijn enkele belangrijke manieren waarop deze ontwikkelingen zijn composities beïnvloedden: Grotere dynamische mogelijkheden – De piano werd krachtiger en responsiever, waardoor Chopin meer contrasten in volume en expressie kon toepassen. Dit is duidelijk te horen in zijn Nocturnes, waar subtiele dynamische overgangen essentieel zijn. Uitgebreidere klankkleuren – De verbeterde mechaniek en hamers maakten een zachtere en expressievere aanslag mogelijk. Dit stelde Chopin in staat om een delicate en zangachtige melodievoering te ontwikkelen, zoals in zijn Ballades en Mazurka’s. Groter bereik van het klavier – De piano’s uit Chopins tijd hadden een groter aantal toetsen (tot 88, zoals moderne piano’s), wat hem de vrijheid gaf om breed uitgespreide akkoorden en virtuoze passages te componeren, zoals te zien is in zijn Études en Polonaises. Verbeterde pedaaltechniek – De verfijning van het sustainpedaal stelde Chopin in staat om zijn kenmerkende "doorschijnende" klank te creëren, waarbij akkoorden en melodieën subtiel in elkaar overvloeien. Dit is cruciaal in werken zoals de Prelude in D-flat major, Op. 28 nr. 15 ("Regendruppel"). Snellere repetitiemechaniek – De verbeterde escapement-mechaniek van de piano’s van Pleyel en Érard (favoriete merken van Chopin) maakte snelle repetities van noten gemakkelijker, wat essentieel was voor de virtuoze figuren in zijn Scherzo’s en Walsen. Kortom, de technologische vooruitgang van de piano gaf Chopin de mogelijkheid om zijn unieke expressieve stijl te ontwikkelen en composities te schrijven die tot op de dag van vandaag iconisch zijn in de pianomuziek. 

Wat kunnen deelnemers verwachten tijdens deze luisterlezing op Valentijnsdag? 

We gaan natuurlijk veel beluisteren en bekijken, we analyseren het pianoconcert en kijken natuurlijk de ontwikkeling van de piano. 

Wat hoop je dat je publiek meeneemt na het bijwonen van deze lezing? 

Ik ben gepassioneerd en ik hoop met alle muziek die ik in lezingen breng, dat ik die passie over kan brengen. Dat iemand naderhand nog eens het tweede pianoconcert thuis gaat luisteren. En dat hij dan misschien ook het derde pianoconcert wil horen of het eerste. Over je algemene activiteiten en toekomstige lezingen 

Je hebt een uitgebreide achtergrond in muziek en onderwijs. Hoe hebben deze 

ervaringen je benadering van luisterlezingen gevormd? 

Dat is gaandeweg gegroeid. Ik gaf les op de middelbare school en heb twee boeken geschreven over popmuziek. Die zijn in het onderwijs heel goed gebruikt en misbruikt, gekopieerd bedoel ik, in Nederland en in België. Inmiddels zit ik in de klassieke muziek en de wereldmuziek. Dat doe ik nu 17 jaar want in 2007 ben ik gestopt in het middelbaar onderwijs. Ik kijk trouwens ook altijd uit naar de lezingen in Oudenbosch. Daar zijn een paar dames die ik heel erg waardeer, en ik ook hartstikke leuk en gezellig vind en waar het leuk is om daar voor te mogen werken. Werken is altijd tussen aanhalingstekens hè, want het is bijna hobbyend werken, werken is hobby geworden en andersom. En inmiddels zit er ook een vaste club die ik steeds terugzie. Dat is ook leuk natuurlijk, vast publiek in plaats van deelnemers aan een lezing. 

Welke andere componisten of muziekstukken staan op de planning voor toekomstige lezingen? 

Op vrijdag 4 april geef ik een luisterlezing over de Matthäus Passion van J.S. Bach om 20:00 uur in Oudenbosch. Dit werk speelt in Oudenbosch een grote rol, want al vele jaren wordt dit werk rond Pasen uitgevoerd in de prachtige Kapel van Saint Louis. Een goede lezing voor iedereen die er de achtergronden van wil weten. Johann Sebastian Bach (1685 – 1750) is een van de grootste componisten uit de muziekgeschiedenis, zo niet de grootste. Ik neem de deelnemers mee in de wereld van Bach en het meesterwerk de Matthäus Passion. Waarom blijft deze muziek ons ontroeren en troosten? Wat zijn de componenten? 

Kun je iets vertellen over je eerdere lezingen, zoals die over Engelse klassieke muziek en de Verenigde Staten? 

De lezing over de V.S. viel in goede aarde. Daarin vertelde ik over de geschiedenis van de zwarte muziek. Negrospirituals zijn traditionele religieuze liederen van de Afro-Americans. Gospel of gospelmuziek is een muziekgenre in de christelijke muziek. Het Engelse woord 'gospel' betekent evangelie. De gospelmuziek werd geboren in de katoenvelden van de zuidelijke staten van de Verenigde Staten van Amerika. Blues is een muziekstijl die ongeveer tussen 1860 en 1900 is ontstaan en zijn oorsprong vindt in de muziek die slaven maakten. Cajunmuziek en zydeco is een muziekstijl verwant aan de blues, die teruggaat tot de achttiende eeuw. De term Country & Western dateert pas van na de Tweede Wereldoorlog. Daarvóór sprak men van hillbilly. Deze muziek is van Angelsaksische afkomst, dat wil zeggen van Engelse, Schotse, Ierse en Welshe oorsprong. Bij de lezing over Engeland ging het over The Lark Ascending (De Stijgende Leeuwerik), een muziekstuk voor viool en orkest. Het stuk verklankt het opvliegen en steeds hoger stijgen van een leeuwerik. Vaughan Williams maakt gebruik van. Daarna luisterden we naar Edward Elgar’s Celloconcert in E mineur. 

Hoe kies je de thema's voor je luisterlezingen? 

Ik heb inmiddels een enorm bestand aan landen en werelddelen en dan gaan we daar iets uit kiezen. Soms geïnspireerd op een datum, een gebeurtenis of een film. Nu draait bijvoorbeeld de film van Charles Aznavour, dan kan ik een lezing over Franse chansons geven. 

Wat motiveert je om deze lezingen te blijven geven? 

Passie voor muziek. Als je passie over kunt brengen, dat er enthousiast gereageerd wordt op bepaalde dingen, dat mensen ook ontroerd raken. Het is niet gênant, absoluut niet, want het mooie van muziek is namelijk dat het kan ontroeren. Het is emotie. Dat is het mooie van muziek. Ik geef die analyse, daar draag ik geen emotie in uit. Daar gaat het om de structuur van die muziek, hoe zit het in elkaar en dat is een beetje wiskunde met muziek om het zo maar te zeggen. Maar dat iemand kippenvel krijgt of een beetje moet slikken van wat hij hoort, dat kan om heel verschillende dingen zijn. 

Hoe blijf je jezelf uitdagen en vernieuwen in je presentaties? 

Door met het bestuur van Cultuur Oudenbosch te praten, te luisteren naar reacties van luisteraars, films te bekijken zoals die over Charles Aznavour, veel te lezen over muziek en daaruit thema’s te halen waarin ik me dan weer verdiep. 

Welke rol speelt muziek in je dagelijks leven buiten de lezingen om? 

Ik heb alleen maar muziek in mijn leven. Nee, muziek is wel een heel groot deel van mijn leven, buiten mijn gezin en de tuin. Eind april dan zijn mijn cursussen en lezingen voorbij en dan tot eind september heb ik vakantie, maar dan ben ik ook weer eigenlijk aan het voorbereiden voor het nieuwe jaar. Ik heb wel altijd mijn laptop bij me voor dingen die me te binnen schieten of om iets te doen met muziek. Dat heeft altijd een grote rol gespeeld in mijn leven. Daarom is het ook eigenlijk zo alsof ik niet met pensioen ben. Ik moet er toch niet aan denken dat ik hier achter de geraniums zit, of moet gaan bridgen of de hele dag naar Fox Sport kijken. 

Zijn er nieuwe projecten of samenwerkingen waar je momenteel aan werkt en die je met ons wilt delen? 

Ik ben nog bezig met Schönberg. Hij heeft een modern werk geschreven, Verklärte Nacht, daar heb ik me nooit eerder in verdiept. En ik ben bezig met Orlando di Lasso’s boetepsalmen, ook een nieuw onderwerp. Kortom, muziek blijft boeien.

Met zijn luisterlezingen brengt Leo Wolfs niet alleen muziek tot leven, maar weet hij ook mensen te inspireren om dieper in composities te duiken. Voor pianoliefhebbers is zijn Chopin-lezing op Valentijnsdag een niet te missen ervaring.